نگهداری دام در فصول سرد یکی از مهمترین و چالش برانگیزترین شرایط داشتن دامداری است. اگر دامدار نتواند حداقل امکانات و تجهیزات لازم را تهیه نماد، دام ها مریض شده و بسیاری از آنها هلاک می‌شوند. در نتیجه دامدار متحمل یک ضرر بزرگی میشود و دام نیز بخاطر عدم توجه و نگهداری صحیح از بین می‌رود. فصل زمستان و پاییز به دلیل کاهش دما، بستر بسیار مناسبی برای شیوع انواع بیماری ها است. همچنین با کاهش دما، عملکرد سیستم ایمنی بدن کاهش می‌یابد و سلول ها نمیتوانند به طور مناسب با عوامل بیماری زا مبارزه کننده مگر آنها را تحت شرایط فعال و مناسب قرار دارد.
علاوه بر آن در فصول سرد، دام ها کمتر در فضای آزاد قرار میگیرند؛ همین تغییر در رویه فعالیت و زندگی آنها باعث بوجود آمدن نوعی تنش روحی در حیوان میشود. اگر دارای مجموعه‌ی پرورش دام هستید، در ادامه به معرفی نکات و دلایلی می‌پردازیم که میتواند شما را در فصل های سرد سال بسیار راهنمایی کند.
فهرست مطالب
دلایل اهمیت نگهداری صحیح از دام در فصول سرد
همانطور که گفته شد، دام ها در فصل های سرد کمتر در فضای باز که اساس نحوه زندگی‌شان است، قرار میگیرند. در همین پی حیوان دچار نوعی تنش روحی میشود که میتواند باعث کاهش وزن آنها گردد.
باتوجه به مطالبی که در نکات مربوط به تولید مثل گوسفند اشاره کردیم، زمان آبستن شدن گوسفند فصل زمستان است. توجه به محل نگهداری دام، نوع تغذیه و همچنین شرایط محیط از جمله موارد بسیار مهمی که باید در چنین شرایطی رعایت شود. در غیر این صورت ازدحام جمعیت در محل نگهداری دام فشار زیادی را به آنها وارد نموده و منجر به سقط جنین خواهد شد.
علاوه بر آن، شیوع و مبتلا شدن به برخی بیماری ها مانند هیپوترمی در فصل های سردسال بیشتر از سایر فصل ها است. به همین دلیل روزهای سرد سال دام نیاز به مراقبت بیشتری دارد.
تعذیه و خوراک دام
آشامیدن آب سرد و آب یخ به شدت برای سلامتی مضر است و نوشیدن مکرر آن در انسان باعث کبد چرب میشود. در دامداری ها در فصل های سرد سال باید برای دام، آب ولرم جهت نوشیدن تهیه کنند تا سلامت آنها تضمین گردد. نوشیدن آب سرد توسط دام باعث میشود حیوان از نوشیدن آن صرف نظر کند و در نتیجه میزان مصرف مواد غذایی و علوفه در او کمتر شده و متحمل کاهش وزن زیادی خواهد شد.
همچنین سعی کنید تا حد امکان از علوفه های مغذی با حجم کم در فصل زمستان برا تعذیه و نگهداری دام استفاده کنید. این موضوع خصوصاً برای دام هایی که آبستن می‌شوند از اهیمت بیشتری برخوردار است.
محل نگهداری دام
وجود محل نگهداری اصولی، ایمن و بهداشتی، مهمترین مورد در مراقبت از دام نه تنها در پاییز و زمستان بلکه در سایر فصل ها نیز است. اتاق و فضاهای بسته ای که در روزهای سرد سال برای ماندگاری دام ها در نظر میگیرد باید دارای ویژگی های زیر باشند.
ابعاد فضای نگهداری
فضای نگهداری باید به اندازه کافی بزرگ و جادار باشد تا ازدحام جمعیت جلوگیری شده و فشار زیادی به آنها وارد نشود. درواقع این فضا باید به اندازه‌ای باشد که دام ها براحتی بتوانند در آن بخوابند و بدون آنکه به یکدیگر فشاری وارد کنند، امکان تحرک نیز داشته باشند. اگر پرورشگاه دامتان فاقد چنین فضای کافی بود، تا حد امکان سعی کنید گوسفند و میش و سایر دام هایی که آبستن می‌باشند را از بقیه جدا کنید تا به جنین آنها فشار وارد نشود.
ضدعفونی و سم زدایی کردن
دام ها در فصل های سرد کمتر در فضای باز قرار میگیرند، به همین دلیل پشم و موی آنها نم و رطوبت را به خود جذب میکند. نم و رطوبت موجود در پشم و محیط، بستر بسیار مناسبی برای رشد قارچ و کپک است که در نهایت میتواند باعث ایجاد بوی بسیار بد و به خطر افتادن سلامت دام شود. به همین دلیل دیوارها، سایر بخش های دامداری و حتی خود دام باید تمیز و ضد عفونی شده باشند تا از تکثیر هر نوع میکروارگانیسم جلوگیری شود. برای سم پاشی کردن محیط دامداری، بدن و پوست و لا به لای پشم دام ها باید از مواد مخصوص ضدعفونی کننده شوند.
استفاده از سیستم گرمایشی و تهویه مناسب
برای جلوگیری و مریض شدن دام ها در زمستان و پاییز باید از ورود سرما به دامداری جلوگیری کرد. عایق کردن دیوار ها و استفاده از سیستم هار گرمایشی بهترین راهکار برای این منظور است. در گذشته جهت گرم کردن دامداری از لامپ های رشته‌ای استفاده می‌شد که البته بعدا با سیستم های گرمایشی ایمن جایگزین شدند. استفاده از لامپ های رشته‌ای خطراتی مانند ترکیدن و آتش سوزی را داشت و همچنین به اندازه کافی محیط را گرم نمی‌کردند؛ درصورتی که سیستم های گرمایشی فاقد چنین مشکلاتی بودند.
البته عایق کردن و گرم کردن بیش از حد دام داری نیز در فرایند نگهداری دام، مشکلات خاص خود را دارد. استفاده از سیستم تهویه مناسب از اهیمت بسیار زیادی برخوردار است. نصب فن و سیستم های تهویه در سقف و روی دیوارها شرایط بهتری را برای رشد و پرورش دام در فضای بسته فراهم میکند و از بوجود آمدن مشکلاتی مانند کمبود اکسیژن جلوگیری میکند.
سایر نکات نگهداری دام
بسیاری از دام ها در فصل های سرد متولد می‌شوند؛ حتماً از این حوانات به خوبی نگهداری کنید. باتوجه به آنکه این دام های تازه متولد شده سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند به مراقیب ویژه‌ای تری احتیاج خواهند داشت. به همین دلیل لازم است فضای مناسب برای مراقبت از مادر و فرزند آماده شود و به تغذیه آنها نیز توجه شود.
همانطور که گفته شد بروز و شیوع بسیاری از بیماری ها در آب و هوای سرد بیشتر و گسترده‌تر است. به محض مشاهده هر گونه علائم بیماری در هر یک از دام ها، ابتدا او را از سایر دام ها جدا کرده و سپس اقدام به درمان سریع آن انجامید.
در ساعاتی از روز که بارندگی وجود ندارد، بهتر است بگذارید دام ها کمی در فضای باز قرار گیرند. قرار گرفتن طولانی مدت در فضای بسته آسیب های زیادی را به دام ها وارد می کند و به همین دلیل وزن آنها کاهش پیدا خواهد کرد.
نگهداری صحیح از دام در فصول سرد میتواند سلامت و رشد مناسب آنها را در فصل های بهار و تابستان تضمین کند. آسیب هایی که به دام ها در روزهای سرد وارد میشود، ماندگارتر بوده و در بسیاری از موارد باعث عدم رشد مناسب آنها میشود.
بهترین نژاد گوسفندان ایرانی در سرما
همانطور که میدانید کشورمان ایران به دلیل وسعت پهناوری که دارد، دارای نژادهای بسیار متنوع از گوسفندان می‌باشد. هر کدام از این گوسفندان در شرایط اقلیمی ویژه خودشان قابلیت زیست دارند. از میان انواع نژاد گوسفندان ایرانی، نژاد گوسفند زاگرس، بهترین نژاد برای نگهداری در فصول سرما است. این نوع نژاد گوسفند همانطور که از نامش پیداست بومی مناطق کوهستانی ایران به ویژه رشته کوه های زاگرس است. اقلیم رشته کوه های زاگرس جزء اقلیم های سرد و خشک محسوب میشود؛ حیوانات و گیاهانی که در این مناطق زندگی می‌کنند مقاومت بالایی در برابر سرمای محیط دارند.
از دیگر نژادهای گوسفند ایرانی که قابلیت نگهداری در فصول سرد را دارند میتوان به گوسفند لری بختیاری و قزل اشاره نمود. این گوسفندان نیز مقاومت بالایی در برابر سرما دارند. البته لازم به ذکر است که اگرچه این نژادها ممکن است مقداری تحمل سرما داشته باشند، اما ارائه سرپناه، تغذیه و اقدامات مدیریتی کافی برای رفاه آنها در فصول سرد ضروری است.
واکسن های لازم برای نگهداری دام در فصول سرد
گفتیم که در فصل های سرد سال از سیستم ایمنی موجودات کاسته شده و رشد و تثیر انواع میکروارگانیسم ها نیز بیشتر میشود. حفظ سلامت سلامت دام و جلوگیری از بروز و گسترش بیماری ها در میان گوسفندان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. واکسیناسیون از جمله اقدامات بسیار مهم در پیشگیری از بروز انواع بیماری در دام است.
واکسن های خاص مورد نیاز برای دام در فصول سرد ممکن است باتوجه به عواملی مانند نوع دام، شیوع بیماری های محلی و شیوه های مدیریتی متفاوت باشد. برای انتخاب و تزریق کر نوع واکنی باید حتماً پیش از آن با یک دامپزشک مشورت نمود. از جمله مهمترین و رایجترین واکسن های مورد استفاده برای نگهداری دام و حفظ سلامت آن در هوای سرد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- واکسن های کلستریدیال: این واکسن ها در برابر بیماری های ناشی از باکتری کلستریدیوم از جمله کزاز، ساق سیاه (میوزیت کلستریدیال)، انتروتوکسمی (بیماری پرخوری) و بیماری کلیوی پالپی محافظت می کنند. واکسن کلستریدیال معمولاً برای گاو، گوسفند و بز تجویز می‌شوند.
- واکسن پاستورلا: واکسن‌های ضد باکتری پاستورلا، که می‌توانند باعث ذات‌الریه و سایر عفونت‌های تنفسی شوند، به ویژه در محیط‌هایی که بیماری‌های تنفسی شایع هستند، توصیه شود.
- واکسن Scours: این واکسن ها برای جلوگیری از اسهال نوزادی (آب‌شستگی) ناشی از پاتوژن‌هایی مانند اشریشیا کلی (E. coli)، روتاویروس و کروناویروس ممکن است برای دام های باردار تجویز شود تا ایمنی غیرفعال برای فرزندانشان ایجاد شود.
- واکسن های پا: در مناطقی که پادریایی مشکل دارد، ممکن است واکسن هایی علیه میکروارگانیسم هایی نظیر دیکلوباکتر نودوزوس برای گوسفند و بز برای پیشگیری یا کاهش شدت عفونت پا توصیه شود.
- واکسن هاری: در مناطقی که بیماری بومی است یا خطر قرار گرفتن در معرض مخازن حیات وحش ویروس وجود دارد، ممکن است دام ها علیه هاری واکسینه شوند.
