پشم گوسفند از دیر باز مورد استفاده انسان در مصارف مختلف واقع میشده است. پشم این دام یکی از الیاف های اصلی در صنعت نساجی، پارچه سازی و فرش بافی محسوب میشود. با اینکه از گذشته تا به امروز استفاده از چشم بسیار گستردهتر شده است اما روند تبدیل پشم به بافت یا الیاف همچنان همانند گذشته و به صورت سنتی انجام میشود.
دستگاه هایی که در کارخانه های نساجی وجود دارند، این الیاف را به صورت سنتی به بافت تبدیل میکنند با این تفاوت که این فرایند به جای آنکه مستقیماً توسط انسان انجام شود، کاملاً توسط ماشین صورت میگیرد. یکی صنایعی که پشم این دام، متریال اصلی آن محسوب میشود، فرش بافی است. همانطور که میدانید فرش های ایرانی در دنیا رقیب ندارد و بهترین فرش ها در دنیا متعلق به کشورمان است.
البته هر نوع پشم گوسفندی برای چنین مصارفی مناسب نیست. همانطور که در مطلب انواع نژاد گوسفندان ایرانی اشاره کردیم یکی از نژادهای مهم، گوسفندان پشمی میباشد. این نژاد دارای پشم های انبوه و گستردهای بوده و جنس این پشم ها از نوع مرغوب و با کیفیت است. از جمله گوسفندان ایرانی که دارای نژاد پشمی میباشند میتوان به نژاد ماکویی، گوسفندان نژاد بلوچی، گوسفندان نژاد مغانی و … اشاره کرد. مراحل تهیه نخ فرش از پشم گوسفند به شرح زیر است.
فهرست مطالب
1. برش زدن پشم گوسفند
در زمان و فصول مناسب (بسته به نژاد و شرایط آب و هوایی گوسفند) پشم این دام ها تراشیده میشود. پشم های تراشیده شده را برداشته و قسمت هایی که بیش از حد کثیف هستند و نمیتوانند به طور موثر تمیز شوند، جدا میشوند؛ به این حالت پشم زده گفته میشود. این بخش به طور معمول پاها و ناحیه شکم را شامل میشود. برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به مطلب پشم چینی گوسفند زنده مراجعه نمایید.
2. شستشو و تمیز کردن پشم
پس از جدا نمودن پشم های کثیف و نامناسب، سایر پشم ها شسته میشوند. روند کار در این مرحله پیچیده و ظریف بوده و باید مراقب بود که پشم بیش از حد تحریک نشود و یا اصطلاحاً حساس نشود. چراکه فیبرها با هم جوش خورده و به صورت تودهای کور و غیر قابل باز شدن در میآیند. در صنعت فرش بافی باتوجه به آنکه حساسیت و کیفیت کار از اهمیت بالایی برخوردار است از نوع خاصی از شستشو استفاده میشود.
در این حالت، لانولین (موم مقاوم در برابر آب) حذف میشود که باعث مناسب شدن پشم گوسفند برای استفاده در پارچه میگردد. از لانولین در بسیاری موارد استفاده میشود، از جمله به عنوان پمادی برای درمان بیماری های پوستی، اما در فرش بافی استفاده نمیشود.
3. جدا کردن و شانه زدن پشم
هنگامی که پشم ها تمیز شد، فرآیند جدا کردن شروع میشود. در این پروسه، گروه های الیاف را به قطعات کوچکتری جدا میکنند. جهت جلوگیری از حساس شدن پشم باید این فرایند به آرامی و با حوصله انجام گیرد. همچنین برخی از تولید کنندگان در این مرحله برای تقویت محصول نهایی، الیاف نایلون را به مخلوط اضافه میکنند.
فرایند جداسازی پشم گوسفند با پروسه شانه زدن آنها، طی میشود. پشم ها روی سطح پوشیده شده از میله های فلزی ریز و نه مثل برس مو پیاده میشود. این حالت به آزار دادن و جدا شدن رشته های جداگانه کمک میکند. فرایند شانه زدن باعث میشود که پشم به یک ترکیب سازگارتر و یکنواختتر تبدیل شود. معمولاً به این ترکیب تور یا تار گفته میشود.
سپس این تارها به نوارهای کوچکی تقسیم میشوند. شانه زدن یک بار با شانه های کوچک صورت گرفته و دوباره مانند برس های مخصوص حیوانات خانگی، اما در رول های بزرگ مجهز به ماشین تکمیل میشود.
4. چرخ کردن پشم گوسفند
پس از آن پشم را جهت چرخ کردن تقسیم بندی میکنند. پشم ها را بواسطه دستگاه های مخصوصی چرخانده و سپس کاغذ را به آرامی از رول برداشته و به قرقره های کوچکتر منتقل مینمایند. این کار موجب میگردد پشم پیچ خورده و نخ بدست آید. با چرخاندن چندین رشته نازک به یکدیگر، میتوان نخ ضخیمتر و سنگینتری ایجاد کرد.
بیشتر نخ های فرش از نخ های دو یا سه لایهای هستند که مقاومت آن در برابر پهن شدن و سایش بیشتر از نخ تک لایه میباشد. لازم به ذکر است که مقدار و ثبات پیچ در نخ نیز بر مقاومت آن تأثیر گذار است. البته چرخش بیش از حد نخ، افزودن تنش بیش از حد یا توزیع ناهموار تن، باعث گره خوردن آن میشود، که برای بافت فرش ها ایده آل نیست.
5. رنگرزی پشم
پس از آنکه پشم دام زنده به نخ تبدیل شد، آنها را روی حلقه هایی قرار میدهند و سپس رنگشان میکنند. معمولاً آنرا در ظرف های رنگی که با آب مخلوط شده قرار میدهند و برای کمک به تنظیم رنگ موردنظر، آنها را در دمای بالا، محلول را گرم میکنند. رنگ هایی که برای رنگ رزی پشم گوسفند استفاده میشود از نوع اسیدی است. زیرا این امر به پیوند رنگ با فیبر در سطح شیمیایی کمک کرده و ثبات رنگ را بهبود میبخشد.
در واقع با این کار توانایی نخ برای مقاومت در برابر بافتن یا شسته شدن با گذشت زمان حفظ میگردد. رنگ های قلیایی که بیشتر برای پنبه یا مواد مصنوعی بکار گرفته میشوند به پشم آسیب میرسانند، در نتیجه به ندرت از آنها استفاده میشود.
6. بافت فرش
پس از آنگه نخ های پشم گوسفند، رنگی شدند، حال نوبت بافتن فرش رسیده است. برای این منظور ابتدا باید نوع فرش نهایی را مشخص کنید؛ ماشینی باشد یا دستباف. برای فرش های ماشینی، شما به برخی از ماشین آلات سنگین نیاز خواهید داشت. در حال دستباف نیز افراد کاربلد و با تجربه شروع به بافتن فرش میکنند.
در حالت فرش های ماشینی، دو روش اصلی برای ساخت فرش وجود دارد: تافتن و بافندگی. فرش تافته، متداول ترین نوع است که در این حالت باید نخ را به ورقهای از پارچه که به عنوان پشتی اصلی شناخته میشود، سوراخ نمود. سپس آنرا برش داده تا یک تکه پیچش ایجاد کند یا دوباره گره بخورد تا یک تکه حلقه ایجاد گردد.
برای فرش بافته شده به یک دستگاه بافندگی صنعتی جهت بافتن تارهای پشت و جلو به طور همزمان در پارچه پشتی احتیاج است. این نوع سنتی تر اما گران تر از تولید فرش است.
